Hoe help ik iemand die te maken heeft (gehad) met seksueel misbruik?

Vaak is er een verschil in macht tussen de dader en het slachtoffer. Bijvoorbeeld wanneer het om een kind gaat dat door een coach, leraar of ouder wordt misbruikt. Of doordat een dader dreigt om iemands naaktfoto te delen, zoals bij online seksueel misbruik het geval is. Dit verschil maakt het vaak extra lastig om iemand erover te vertellen en voor de eigen veiligheid te kiezen.

Houd er rekening mee dat jouw naaste de gebeurtenis(sen) zelf niet altijd zal herkennen als seksueel misbruik. Jouw naaste kan bijvoorbeeld geloven dat het zijn of haar eigen schuld is. Of het misbruik is al zo lang aan de hand, dat hij of zij het als normaal is gaan zien. Omdat er vaak een verschil in macht is tussen de dader en het slachtoffer, komt dit veel voor.

Jouw naaste kan angstig of boos zijn en op hetzelfde moment trouw willen blijven aan de dader. Bijvoorbeeld omdat de dader een familielid is, of een sportcoach. Dubbele gevoelens maken het moeilijk om voor de eigen veiligheid te kiezen en om over het misbruik te praten. Het kan daarom gebeuren dat jouw naaste pas jaren later over het misbruik vertelt.

Jouw naaste kan het seksueel misbruik ervaren als normaal, of denken dat het aan hem of haar zelf ligt. Hierdoor kunnen gevoelens ontstaan van schaamte en schuld. Dit kan ervoor zorgen dat hij of zij niet over de gebeurtenis(sen) durft te vertellen. Het komt vaak voor dat iemand hier pas jaren later iets over deelt.

Het is altijd goed om duidelijk te maken dat het nooit de schuld van jouw naaste is. En het is belangrijk om het eigen tempo te respecteren waarin hij of zij erover wil vertellen.

Het is ook belangrijk om zijn of haar mogelijke schuldgevoel te erkennen. Daarom kun je beter zeggen "Het is niet jouw schuld" dan "Je moet je niet schuldig voelen." Dit heeft namelijk vaak tijd nodig om te verminderen.

Seksueel misbruik kan voor heftige emoties zorgen. Met mogelijk heftige uitspraken en/of gedrag tot gevolg. Het is goed om te beseffen dat dit niet persoonlijk bedoeld is. En om te proberen om je in te leven en jouw naaste te steunen, in plaats van erover te oordelen.

De gevolgen van seksueel misbruik zijn groot. Jouw naaste kan lichamelijke klachten, psychische problemen en/of traumaklachten en stressklachten ontwikkelen.

Zo kan jouw naaste last hebben van hoofdpijn, misselijkheid en slecht slapen. Maar bijvoorbeeld ook van herbelevingen, gevoelens van schaamte, schuld en angst, en het verlies van vertrouwen in zichzelf en anderen. Daarnaast kan jouw naaste een negatief zelfbeeld ontwikkelen. En ook is er een grote kans op PTSS.

Lees meer over de gevolgen van seksueel misbruik.

Seksueel misbruik is meestal een traumatische gebeurtenis waar iemand nog heel lang last van kan hebben. Of het nu één keer is gebeurd of vaker.

Het trauma kan voor heftige emoties, reacties en gedrag zorgen. En het bijvoorbeeld moeilijker maken om anderen te vertrouwen, of nieuwe relaties op te bouwen. Het is goed om dit te beseffen. En om met jouw naaste in contact te blijven, ook als jouw steun niet direct wordt geaccepteerd.

Ook als het seksueel misbruik lang geleden gebeurde, kan in veel gevallen aangifte worden gedaan. Op de website van de Rijksoverheid lees je meer informatie over hoe lang je aangifte kunt doen na seksueel misbruik.

Je kunt altijd vragen of jouw naaste behoefte heeft aan (hulp bij) aangifte doen. Je kunt daarbij vertellen dat de politie graag met hem of haar meedenkt. En dat bij twijfel niets moet, ook als hij of zij al in gesprek is geweest met de politie. Het is wel belangrijk dat je jouw naaste zelf laat beslissen wat er wel en niet gebeurt.

Goed om te weten: om de dader te kunnen straffen, moet nu nog worden bewezen dat het gebeurde onder dwang. Terwijl dit vaak lastig te bewijzen is. Ook kan een eerste reactie op seksueel misbruik een 'freeze-reactie' zijn, waardoor er geen verzet was. De nieuwe wet maakt het makkelijker om seks tegen de wil strafbaar te maken. Lees meer over de wet 'Seks tegen de wil' en hoe wij hier als Fonds Slachtofferhulp naar kijken.

Seksueel misbruik kan iedereen worden aangedaan. Of je nu jong, oud, man, vrouw, hetero, homo of anders bent. Het komt voor in alle lagen van de samenleving. En het is nooit de schuld van het slachtoffer zelf.

Lees meer over victim blaming.

Houd er rekening mee dat geen één situatie hetzelfde is. Iedereen kan anders op seksueel misbruik reageren en ook de gevolgen zijn voor iedereen anders.

Het is belangrijk om niet weg te kijken en een vermoeden van seksueel misbruik goed te onderzoeken. Zeker als het gaat om een kwetsbaar iemand zoals een kind of oudere.

Je kunt bijvoorbeeld voorzichtig naar de situatie vragen, en laten weten dat je er voor hem of haar bent. En je zou samen met iemand uit de omgeving van jouw naaste kunnen bepalen wat een goede volgende stap is.

Het is goed om te beseffen dat jouw naaste zichzelf mogelijk niet als slachtoffer ziet. Bijvoorbeeld omdat het om misbruik door een partner gaat. Of om een kind dat niet beseft dat het niet normaal is wat er gebeurt.

Bij sterke vermoedens kun je een melding maken of om advies vragen bij Centrum Seksueel Geweld. Via 0800-0188 of via de chat op hun website. Gaat het om een vorm van huiselijk geweld? Dan kun je ook contact opnemen met Veilig Thuis, via 0800-2000 of via de chat op hun website.

Is er direct gevaar? Dan mag je altijd contact opnemen met de politie (0900-8844). Of met Veilig Thuis, bij huiselijk geweld.

Vertelt jouw naaste dat hij of zij korter dan 7 dagen geleden seksueel misbruikt is? Dan is het onder andere belangrijk dat hij of zij geen sporen uitwist door te gaan douchen. Het DNA van de dader kan belangrijk bewijs zijn voor een aangifte. Ook directe medische, psychische of forensische zorg kan nodig zijn.

Is er direct gevaar? Dan mag je altijd contact opnemen met de politie (0900-8844). Of met Veilig Thuis (0800-2000), als het om een vorm van huiselijk geweld gaat.

Jouw naaste kan bang zijn om niet geloofd te worden. Ga ervan uit dat hij of zij de waarheid spreekt. Probeer vooral heel goed te luisteren en het eigen tempo van erover vertellen te respecteren.

Het is begrijpelijk dat je je machteloos voelt als iemand je vertelt over seksueel misbruik. Zeker wanneer dit iemand is die dicht bij jou staat.

Probeer geen uitspraken te doen zoals ‘‘Hoe heeft dit kunnen gebeuren?’’ of ‘‘Waarom heb je het niet eerder verteld?” Dit kan het gevoel geven dat jouw naaste zelf schuldig is. En kan het lastig maken om verder te vertellen. Probeer daarom om in je reactie begrip te tonen en mee te voelen.

Lees meer over victim blaming en hoe je dit kunt voorkomen.

De situatie kan ook op jou diepe indruk maken. Ondanks de sterke emoties die je mogelijk ervaart, is het belangrijk om rustig te blijven. Probeer vooral goed te luisteren naar wat jouw naaste meemaakt(e) en daarbij zijn of haar emoties te erkennen. Voor jouw naaste kan het een grote stap zijn om over de situatie te vertellen.

Weet je niet hoe je moet reageren? Dit is een normale reactie. Wees niet bang om dit tegen jouw naaste te zeggen. Het is beter om dit eerlijk te vertellen dan om een onderwerp te ontwijken.

Jouw eerste reactie na zijn of haar verhaal, kan zijn: “Ik vind het zo erg dat dit jou is aangedaan. Ik ben er voor je als je erover wilt praten.” Of: “Hoe kan ik er voor je zijn?”

Wil je weten wat je nog meer kunt zeggen tegen iemand die seksueel misbruik meemaakt(e)? In de #MeToo Gespreksetiquette van Samen Helen vind je meer informatie en adviezen.

Je kunt jouw naaste vertellen over de organisaties die voor hem of haar klaarstaan. Zo heeft het Centrum Seksueel Geweld (CSG) een team van experts dat medische, juridische en psychische hulp biedt. Je kunt vragen of jouw naaste het fijn vindt als je samen naar hulp zoekt. Of als je bij gesprekken aanwezig bent.

Is jouw naaste korter dan 7 dagen geleden verkracht of aangerand? Dan kun je adviseren om niet te douchen en forensisch onderzoek te laten doen bij het CSG. Dit kan belangrijk zijn om bewijs te verzamelen voor een mogelijke aangifte. Ook is een lichamelijk onderzoek altijd slim om te laten doen, voor zijn of haar gezondheid.

Emotionele of psychische hulp is niet altijd nodig. Heeft jouw naaste na een maand of langer nog veel klachten? En lukt het bijvoorbeeld niet om het gewone leven weer op te pakken? Dan kan psychische hulp wel nodig en/of helpend zijn.

Via deze pagina op Slachtofferwijzer vind je verschillende organisaties die voor jouw naaste klaarstaan.

Natuurlijk wil je heel graag dat jouw naaste zich snel beter voelt. En mogelijk denk je daarom al snel in oplossingen. Maar voor het herstel van jouw naaste is het vooral belangrijk dat zijn of haar gevoelens worden erkend.

Weet dat de pijn en het trauma niet direct kunnen worden opgelost. Dit kun jij als naaste helaas niet zomaar wegnemen, hoe graag je het ook zou willen.

Voor mogelijke schuldgevoelens geldt hetzelfde. Wat er gebeurd is, is natuurlijk nooit de schuld van jouw naaste en dit besef is belangrijk voor het herstel. Toch kun je beter zeggen "Het is niet jouw eigen schuld", dan "Je moet je niet schuldig voelen". Ook het schuldgevoel kun je namelijk niet zomaar wegnemen; dit heeft tijd nodig om te verminderen.

Je steunt jouw naaste al heel veel door een luisterend oor te bieden. En hem of haar het gevoel te geven er niet alleen voor te staan.

Is de situatie van jouw naaste nog steeds onveilig? Vertel dan dat je jouw naaste wilt helpen, en dat jullie samen naar oplossingen kunnen zoeken. Het is wel belangrijk dat je hem of haar zelf laat bepalen wat er wel en niet gebeurt. Iedereen heeft een eigen tempo en een eigen manier van ermee omgaan.

Dit geldt ook als het seksueel misbruik al is gestopt en jouw naaste over bepaalde stappen nadenkt. Denk aan aangifte doen of in therapie gaan voor psychische klachten.

Voor jouw naaste is het belangrijk te weten dat je er voor hem of haar bent. En dat hij of zij er niet alleen voor staat.

Het is heel normaal als je niet goed weet wat je voor jouw naaste kan doen. Je kunt altijd vragen hoe je hem of haar kunt helpen. Zo kan hij of zij zelf aangeven waar behoefte aan is.

Het komt vaak voor dat iemand die seksueel misbruikt is, schuldgevoelens heeft. Terwijl hij of zij absoluut niet schuldig is aan wat hem of haar is aangedaan.

Voor het herstel van jouw naaste is het heel belangrijk te horen dat hij of zij niet zelf schuldig is. Probeer dit te blijven zeggen en leg uit dat de dader dit nooit had mogen doen.

Je kunt daarbij beter zeggen "Het is niet jouw schuld" dan "Je moet je niet schuldig voelen". Zo maak je de onschuld van jouw naaste duidelijk, en erken je ook zijn of haar gevoelens. Een schuldgevoel kun je namelijk niet zomaar wegnemen: het heeft vaak tijd nodig om te verminderen.

Misschien vraag je je af of iemand die seksueel misbruik heeft meegemaakt wel aangeraakt wil worden. Zoals met een knuffel of goedbedoelde kus. Soms kan dit namelijk nare herinneringen oproepen. Om dit te voorkomen, zou je vooraf kunnen vragen of het oké is om bijvoorbeeld een knuffel te geven.

Je kunt jouw naaste vertellen over de rechten die hij of zij heeft. Zoals het recht op aangifte doen, bescherming, een mogelijke schadevergoeding en gratis hulp. Rechtsbijstand aan slachtoffers van gewelds- en zedenzaken is van groot belang. Niet alleen ter ondersteuning van het slachtoffer, maar ook in het kader van de begeleiding van het gehele juridische traject van aangifte tot aan het vonnis. Download hier de PDF van aangifte tot vonnis.

Je kunt jouw naaste vertellen over de hulp en (h)erkenning die hij of zij kan vinden via Slachtofferwijzer. Op deze pagina vindt jouw naaste:

• verhalen van anderen die seksueel misbruik meemaakten;
• organisaties die contact met lotgenoten organiseren;
• organisaties die professionele hulp, advies en/of een veilige opvangplek bieden;
• informatie over zijn of haar rechten, het strafproces en mogelijke schadevergoeding, en
• meer informatie over seksueel misbruik.

Het is normaal dat jouw naaste lang na het misbruik nog (elke dag) last kan hebben van wat er gebeurd is. Hiervan herstellen kost tijd en iedereen heeft hierin zijn eigen tempo. Wees daarom geduldig en bied tijd en ruimte om erover te kunnen praten. Ook als het al lang geleden gebeurd is.

Het kan zijn dat jouw naaste nog lang last heeft van de traumatische gebeurtenis(sen). Je kunt voorstellen om samen te kijken naar wat hij of zij leuk vindt om te doen. Of om te onderzoeken waar jouw naaste goed in is. Dit kan helpen om de eigen kracht terug te vinden en het zelfbeeld te verbeteren.

Gaat het om een kind? Dan is het ook voor de ouder(s) vreselijk om te ontdekken wat hun kind is aangedaan. Bijvoorbeeld als het om de andere ouder gaat, een familievriend of coach. Dit maakt diepe indruk en ook zij hebben een luisterend oor nodig.

Zijn jullie jonger dan 18 jaar? Vraag dan hulp van een volwassene die jullie allebei vertrouwen. Zeker bij het doen van aangifte is het slim om een volwassene mee te laten gaan.

Het kan lastig zijn om te weten wat je het beste kunt zeggen. En hoe dat wat je zegt op jouw naaste overkomt.

Sommige uitspraken kun je heel goed bedoelen maar kunnen toch kwetsen, en zelfs schadelijk zijn. Bijvoorbeeld omdat je het zelf niet hebt meegemaakt, en toch zegt dat je snapt hoe hij of zij zich voelt. Probeer erop te letten dat je dit soort uitspraken voorkomt.

Wat je altijd zou kunnen zeggen, is:

"Ik heb het zelf niet meegemaakt, maar ik kan me voorstellen dat het heel heftig is (geweest). Ik vind het heel erg dat dit jou is/wordt aangedaan en ben er voor je als je erover wil praten."

Het kan voor jouw naaste pijnlijk zijn als je de situatie of zijn of haar emoties bagatelliseert. Ook als het seksueel misbruik al in het verleden ligt, want het laat diepe sporen na. Probeer geen uitspraken te doen waardoor jouw naaste het gevoel krijgt niet serieus te worden genomen. Zoals:

• ‘’Is het niet eens tijd om verder te gaan?’’
• ‘’Het is nu al zo lang geleden.’’

Het verhaal dat jouw naaste je vertelt, kan bestaan uit losse stukjes van herinneringen. Mogelijk wil je proberen om hier een logisch verhaal van te maken door alle feiten helder te krijgen. Maar dit is niet nodig en vaak ook niet mogelijk.

Te veel vragen stellen, of vragen stellen waar twijfel uit kan blijken, kan kwetsen en schuldgevoelens versterken.

Het is het belangrijkst dat jouw naaste geloofd wordt. En dat jij ervan uitgaat dat hij of zij de waarheid spreekt.

Lees meer over victim blaming om nog beter te voorkomen dat je het schuldgevoel van jouw naaste onbedoeld vergroot.

Jouw naaste kan verschillende emoties laten zien en zelfs boos en agressief reageren. Dit kan komen door gevoelens van angst, schuld en onmacht. Deze emoties komen vaker voor bij mensen die een traumatische gebeurtenis meemaakten. Probeer te beseffen dat het niet persoonlijk bedoeld is en probeer er niet over te oordelen.

Mogelijk denk je te weten welke acties voor jouw naaste het beste zouden zijn. Toch is het belangrijk dat je hem of haar zelf laat beslissen wat er wel en niet gebeurt. Zeg bijvoorbeeld niet: "Je moet echt naar de politie gaan." Of ‘‘Nu wordt het echt tijd om weer eens op pad te gaan.’’

Probeer altijd de grenzen en het eigen tempo van jouw naaste te respecteren, in plaats van te pushen.

Mogelijk denk je te weten wat voor jouw naaste de beste manier is om met de traumatische gebeurtenis(sen) om te gaan. Toch heeft iedereen zijn eigen tempo en eigen manier hierin. Probeer daarom geen uitspraken te doen als:

• "Je moet je gevoelens niet wegstoppen."
• "Je moet wel gewoon huilen, hoor."
• "Als je er niet over praat, kun je het ook geen plek geven."

Het is begrijpelijk dat je jouw naaste op alle mogelijke manieren wilt beschermen. Zeker als het om een kwetsbaar iemand gaat. Het is wel goed te beseffen dat te veel bescherming kan aanvoelen als straf. Kijk of je samen stappen kunt onderzoeken of maken waarbij jouw naaste zoveel mogelijk zelf beslist wat er gebeurt.

Boze gevoelens richting de dader zijn heel logisch, maar het delen hiervan helpt jouw naaste niet altijd. Zeker als het een bekende is, kan dit heel gevoelig liggen. Mogelijk wil jouw naaste hem of haar, ondanks het misbruik, trouw blijven. Het is goed om hier rekening mee te houden.

Is het misbruik voorbij, maar heeft jouw naaste nog steeds last van wat er gebeurd is? Je wil natuurlijk graag dat hij of zij snel herstelt en de ervaring(en) achter zich kan laten. En je denkt daarom misschien al snel in oplossingen.

Het is goed te beseffen dat je de gebeurtenis(sen) en de emotionele gevolgen niet weg kunt nemen. Met oplossingen komen is dus niet altijd de gewenste reactie. Een luisterend oor is vaak veel belangrijker.