Wat is cognitieve dissonantie?

Slachtofferschap en cognitieve dissonantie kan met elkaar te maken, sterker nog, veel slachtoffers krijgen hier na een traumatische gebeurtenis mee te maken. In dit artikel leggen wij uit wat cognitieve dissonantie is.

Cognitieve dissonantie, wat is dat?

Cognitieve dissonantie is een term uit de psychologie die omschrijft wat er gebeurt als je gedachten, overtuigingen of gedragingen het niet met elkaar eens zijn. Het is dat onprettige gevoel dat je krijgt als je iets doet wat in tegenstrijd is met wat je eigenlijk vindt.

Cognitieve dissonantie bij slachtofferschap

Een slachtoffer kan tegenstrijdige gevoelens en overtuigingen hebben ten opzichte van degene die hem of haar iets heeft aangedaan. Dit komt vaak voor in situaties waarbij de dader macht heeft over het slachtoffer, zoals bij huiselijk geweld, waarbij kinderen zijn betrokken. Aan de ene kant voel je heel veel woede en afkeer naar iemand, maar aan de andere kant heb je ook nog steeds gevoelens van liefde, verlangen en misschien wel medelijden.

Dit soort gevoelens zijn ontzettend verwarrend en bovendien zorgt het ervoor dat je in een soort twijfel gevangen blijft. Hierdoor is logisch nadenken en gezonde beslissingen nemen ineens heel moeilijk. Bovendien is er een risico dat je de realiteit uit het oog verliest.

Stockholm syndroom

Bij het stockholm syndroom krijgt een slachtoffer sympathie voor de dader na een traumatische gebeurtenis. Dit ontwikkelt zich vaak als het misbruik of de traumatische gebeurtenis nog gaande is. Toch kan dit ook daarna nog lang aanhouden. Hoe langer een ongelijke relatie duurt, hoe langer de sympathie voor de dader blijft bestaan. Psychologen en hulpverleners noemen dit ook wel ‘traumabinding’.

Risico’s van cognitieve dissonantie bij slachtofferschap

Cognitieve dissonantie bij slachtofferschap kan grote risico’s hebben, zoals:

• Je hebt moeite met de waarheid onder ogen zien en vertelt daarom niet aan je omgeving wat er gebeurd is.
• Je hebt de neiging om te doen alsof wat jou is overkomen wel meevalt en doet daardoor geen aangifte of melding van wat jou is overkomen.
• Je houdt vast aan een relatie ondanks de schadelijke effecten van de relatie.
• Je blijft het gedrag van iemand maar verklaren en goedpraten.

Cognitieve dissonantie bij naasten/omstanders

Ook bij mensen om het slachtoffer heen zie je dat cognitieve dissonantie vaak voorkomt. Zij kunnen het beeld dat ze hebben van iemand moeilijk loslaten en hebben daardoor soms zelf moeite om het slachtoffer te geloven. Dit gebeurde ook bij Naomi, zij werd seksueel misbruikt door haar vader. Haar moeder geloofde haar verhaal niet. Hierdoor ontstaat er vaak victim blaming: omstanders geven slachtoffers de schuld van wat hen is overkomen. Dit is vaak traumatisch voor slachtoffers en kan ervoor zorgen dat zij hun verhaal niet meer durven te delen.

Je staat er niet alleen voor

Heb jij te maken met misbruik, geweld of discriminatie? Je staat er niet alleen voor. Op Slachtofferwijzer vind je op de verschillende pagina’s meer informatie over wat je kan doen.