Wat te doen bij milieucriminaliteit?

'Lawful but awful' betekent letterlijk: 'volgens de wet toegestaan, maar vreselijk'. Het zijn woorden die goed duidelijk maken hoe milieucriminaliteit eruit kan zien. Want het gaat niet altijd om activiteiten die verboden zijn. Personen en bedrijven kunnen zich netjes aan de regels houden en toch veel schade veroorzaken aan hun omgeving.

Bij het maken van wetten wordt soms gekeken naar wat goed is voor bedrijven en de economie. Daardoor mogen bedrijven soms dingen doen die schadelijk zijn voor mensen. Denk bijvoorbeeld aan bedrijven die veel schadelijke stoffen mogen uitstoten. Hoewel dit volgens de wet mag, kan het grote gevolgen hebben voor de gezondheid van omwonenden.

De woorden 'lawful but awful' worden gebruikt om dit probleem duidelijk te maken. Niet alles wat schadelijk is, is ook verboden. Hierdoor kan het gebeuren dat mensen soms jarenlang schade ervaren, zonder dat de veroorzaker hiervoor wordt aangepakt. Als burger word je dus niet altijd beschermd tegen activiteiten die schadelijk en oneerlijk zijn.

Daarom kijkt Fonds Slachtofferhulp niet alleen naar wat strafbaar is, maar vooral naar de schade die je ervaart. Of de schadelijke activiteiten nu toegestaan zijn of niet: als slachtoffer van milieucriminaliteit verdien je erkenning en hulp.

Op onze website (Fonds Slachtofferhulp) lees je meer over milieucriminaliteit en de woorden 'lawful but awful'.

Milieucriminaliteit aanpakken lukt alleen als organisaties goed samenwerken. In Nederland gebeurt dat onder andere via het VTH-stelsel, waarin de Strategische Milieukamer (SMK) een belangrijke rol speelt.

De SMK bepaalt hoe politie, het Openbaar Ministerie (OM), inspectiediensten en omgevingsdiensten samenwerken tegen milieucriminaliteit. Ze maakt duidelijke afspraken over welke schadelijke activiteiten worden aangepakt.

Binnenkort lees je op Slachtofferwijzer meer over de aanpak van milieucriminaliteit in Nederland.

Als slachtoffer van milieucriminaliteit ziet jouw situatie er op sommige vlakken anders uit dan bij andere misdrijven en gebeurtenissen. Bij bijvoorbeeld mishandeling of een woningbrand is vaak meteen duidelijk wie het slachtoffer is en wat de (directe) schade is. Bij milieucriminaliteit ligt dat soms ingewikkelder:

• Schade is niet altijd direct zichtbaar
  De gevolgen van milieucriminaliteit zijn soms pas later merkbaar. Denk aan giftige stoffen in de lucht of in het water. Ook de gevolgen hiervan voor jou als slachtoffer, zoals gezondheidsklachten, kun je pas veel later opmerken. Dat maakt het lastiger om de schade goed in beeld te brengen.
• Slachtofferschap wordt niet altijd meteen erkend
  Omdat de gevolgen vaak pas later duidelijk worden, is het niet altijd direct zichtbaar dat iemand slachtoffer is. Daardoor kan het zijn dat je je niet gezien, gehoord of begrepen voelt. Terwijl milieucriminaliteit toch een grote invloed kan hebben op je leven.
• Juridische bescherming sluit niet altijd goed aan
  Bij het maken van milieuwetten en milieuregels wordt soms gekeken naar wat goed is voor bedrijven en de economie. Niet alle schadelijke activiteiten zijn verboden. Daarom sluit de bestaande juridische bescherming soms minder goed aan bij jouw situatie als betrokkene of slachtoffer.

Het kan zijn dat jij je niet in het woord 'slachtoffer' herkent. Voor iedereen voelt dat anders. Hoe dan ook heb je recht op steun, hulp en (h)erkenning. Mogelijk herken je je in een van de verhalen van anderen die milieucriminaliteit (hebben) ervaren.

Als mogelijk slachtoffer van milieucriminaliteit zou je het volgende kunnen herkennen:

• Uitgestelde gevolgen
  Gezondheidsklachten, zoals ademhalingsproblemen of kanker, kunnen pas jaren later ontstaan.
• Niet beseffen dat je slachtoffer bent
  Soms weet je niet dat je te maken hebt met schadelijke stoffen of vervuiling in je omgeving. Of besef je (nog) niet dat dit jou slachtoffer maakt. Bijvoorbeeld omdat je denkt: ‘Het is industrie, het hoort erbij.’
• Onduidelijkheid over de dader
  Het is niet altijd meteen duidelijk welk bedrijf, persoon of organisatie verantwoordelijk is voor de schade.
• De schade raakt meerdere mensen
  Schadelijke activiteiten raken vaak meer mensen in je omgeving. De invloed van milieucriminaliteit kan merkbaar zijn voor de hele buurt en zelfs voor hele bevolkingsgroepen.
• De schadelijke activiteiten houden vaak lang aan
  Milieucriminaliteit houdt vaak langere tijd aan. Denk aan een fabriek die jarenlang te veel schadelijke stoffen uitstoot. De invloed hiervan op jou als slachtoffer kan daarmee steeds groter worden.

Er zijn meerdere redenen waarom je als slachtoffer van milieucriminaliteit of milieuschade vaak niet als slachtoffer gezien wordt:

• Het verband tussen oorzaak en gevolg is moeilijk te bewijzen
  Ziekten zoals kanker kunnen door verschillende dingen ontstaan. Het is lastig te bewijzen dat dit komt door schadelijke activiteiten in je omgeving.
• Sommige schadelijke activiteiten zijn volgens de wet toegestaan
  Een fabriek kan bijvoorbeeld toestemming hebben om een bepaalde hoeveelheid giftige stoffen uit te stoten. Ook als dit schadelijk is voor omwonenden.
• Wat we als ‘normaal’ en veilig zien, verandert met de tijd
  We krijgen steeds meer kennis over de mogelijke gevolgen van schadelijke activiteiten voor de samenleving. Wat nu als veilig wordt gezien, kan later als schadelijk worden erkend, zoals eerder gebeurde met PFAS.
• Geen toegang tot gegevens
  Als slachtoffer heb je vaak geen toegang tot wetenschappelijke gegevens van schadelijke activiteiten. Zoals hoeveel een bedrijf precies uitstoot. Soms is dit veel meer dan wat het bedrijf zegt en wat toegestaan is. Zonder deze gegevens is het lastiger om de schade te bewijzen.

Een klacht of melding doen is vaak de eerste stap. Dit helpt om het probleem onder de aandacht te brengen en kan ervoor zorgen dat er wordt ingegrepen. Hoe meer mensen een melding doen van schadelijke activiteiten, hoe groter de kans dat er actie wordt ondernomen.

De organisatie die jouw melding ontvangt, moet de melding onderzoeken. En kan ingrijpen als een persoon of bedrijf zich niet aan milieuregels of milieuwetten houdt.

Het ligt aan de situatie bij welke organisatie je het beste kunt melden. Dit kan de omgevingsdienst zijn, maar ook de gemeente, provincie, ILT of politie. Vormen gevaarlijke stoffen op jouw werk een gevaar voor je gezondheid? Dan kun je een melding doen bij de Nederlandse Arbeidsinspectie of ILT-IOD (dit kan ook anoniem).

Binnenkort lees je op Slachtofferwijzer meer over hoe en waar je een melding kunt doen van milieucriminaliteit of milieuschade.

Goed om te weten: soms is een melding alleen niet genoeg. In dat geval kun je een handhavingsverzoek indienen en zo de gemeente of omgevingsdienst officieel vragen om in te grijpen. Binnenkort lees je op Slachtofferwijzer meer over hoe je een handhavingsverzoek indient.

Je kunt ervoor kiezen om je stem te laten horen op een van de raadscommissies van je gemeente of provincie. Dit zijn overlegmomenten waarbij besluiten van de gemeente of provincie worden voorbereid. Je kunt je als inspreker aanmelden voor het overleg waarin jouw onderwerp besproken wordt, vaak de inspraakmiddag of inspraakavond genoemd. Je krijgt dan kort de tijd om je mening te delen.

Inspreken bij de gemeente of provincie kan spannend zijn. Toch is er een kans dat je invloed hebt op besluiten rondom de schadelijke activiteiten in je omgeving. Zeker als de raad niet (voldoende) bekend is met de gevolgen van schadelijke activiteiten voor burgers zoals jij die ervaart. Hier aandacht voor vragen, is een van de belangrijke eerste stappen naar verandering.

Behalve inspreken bij de gemeente kun je ook nadenken over het delen van je verhaal met de media. Mogelijk dat je met hun hulp meer aandacht voor het probleem kunt vragen.

Samen sta je vaak sterker. Kijk eens bij de bestaande organisaties die jou mogelijk kunnen helpen. Bijvoorbeeld AARDige buren of Stichting Gezondheid op 1.

Herkennen andere mensen in je omgeving zich in jouw klachten of zorgen? Het kan helpen om samen een gesprek aan te vragen of jullie zorgen te laten behandelen in de gemeenteraad.

Binnenkort lees je op Slachtofferwijzer meer over hoe je samen één stem vormt. Bijvoorbeeld door met elkaar een stichting te beginnen.

Hebben meldingen en inspreken bij de gemeente of provincie geen verschil gemaakt? Om (verdere) schade te voorkomen, te stoppen of te laten vergoeden, kun je verschillende juridische stappen nemen. Hulp van een juridisch expert kan daarbij fijn en zelfs nodig zijn.

Behalve juridische experts, kun je ook andere experts om hulp vragen. Zoals een milieudeskundige die jou kan helpen met onderzoek naar vervuiling in je omgeving.

Goed om te weten: juridische stappen nemen kost vaak wel veel tijd en energie. En de hulp van experts kan veel geld kosten.

Binnenkort lees je op Slachtofferwijzer meer over de organisaties, bedrijven (zoals advocatenkantoren) en experts die jou mogelijk kunnen helpen. Wel kun je alvast meer lezen over de juridische mogelijkheden die je hebt als slachtoffer van milieucriminaliteit.

Om (juridisch) sterker te staan, is het belangrijk om bewijs te verzamelen van wat je ervaart of hebt meegemaakt. Denk aan:

• Data en tijdstippen van overlast of verdachte situaties.
• Foto’s of video’s van de vervuiling.
• Meetgegevens, zoals lucht-, water- of geluidsmetingen (die je zelf of door een expert kunt laten doen).
• Een schrift waarin je gezondheidsklachten bijhoudt.
• Een overzicht van eerdere meldingen die je hebt gedaan.

Deze informatie kan helpen bij een melding en kan ook belangrijk zijn als je juridische stappen wilt nemen. Je hoeft niet meteen te bewijzen dat een bedrijf of persoon aan milieuregels voorbij is gegaan, dit is vaak lastig. Maar hoe duidelijker jouw informatie is, hoe groter de kans dat een organisatie ermee aan de slag gaat.

Milieucriminaliteit of milieuschade kan niet alleen lichamelijke klachten veroorzaken, maar ook psychische klachten zoals stress. Dit kun je doen:

• Bezoek een arts als je klachten hebt waarvan je vermoedt dat die door de omgeving komen.
• Blijf niet alleen rondlopen met je zorgen. Praat erover met mensen in je omgeving of met anderen die hetzelfde meemaken.
• Check of er al lopende onderzoeken zijn naar vervuiling in jouw buurt. Bijvoorbeeld bij de GGD, je gemeente of provincie, of het RIVM.

Als je te maken hebt met schadelijke activiteiten in je omgeving, kun je hier ook psychisch veel last van hebben. Het kan fijn zijn om steun en een luisterend oor te vinden. Bijvoorbeeld bij familie of vrienden, of bij mensen die hetzelfde meemaken.

Het kan heel fijn zijn om te ontdekken dat je niet alleen bent in jouw ervaring. Verhalen waarin je je herkent, kunnen daarom kracht en erkenning geven. Op Slachtofferwijzer vind je verschillende verhalen van andere mensen die met milieucriminaliteit te maken hebben.

Het kan opluchten om je verhaal te doen. En jouw verhaal kan steun en herkenning geven aan anderen. Als je wilt, kun je jouw verhaal delen op Slachtofferwijzer. Dit mag ook anoniem.

Ben je jonger dan 18 jaar? Je mag ook altijd je verhaal delen met leeftijdsgenoten op het forum van De Kindertelefoon.

Wil je de overheid dwingen om actie te ondernemen? Dan kun je een handhavingsverzoek indienen. Dit is een officiële manier om de gemeente, provincie of omgevingsdienst te vragen om in te grijpen.

Een handhavingsverzoek kan worden ingediend als een persoon of bedrijf zich niet aan de milieuregels of milieuwetten houdt. Of dit nu expres gedaan wordt, of niet.

Zo doe je dat:
Dien het handhavingsverzoek in bij de gemeente, provincie of omgevingsdienst. Je kunt hierin kort uitleggen welke milieuregels er volgens jou worden genegeerd en vragen om handhaving. Stuur als dit mogelijk is ook bewijs mee, zoals foto’s of rapporten.

Na het ontvangen van een handhavingsverzoek moet de overheid binnen 8 weken reageren. Besluiten ze niet te handhaven? Dan moet hier een duidelijke reden voor worden gegeven. In dat geval kun je bezwaar maken en daarna naar de bestuursrechter stappen.

Binnenkort lees je op Slachtofferwijzer meer over een handhavingsverzoek indienen bij milieucriminaliteit. Wel kun je alvast het verhaal van Hans lezen. Hij diende ook verschillende handhavingsverzoeken in.

Soms is het handig om informatie te verzamelen voordat je verdere stappen zet. Hoe meer informatie je hebt, hoe sterker je jouw zaak kunt maken.

Wil je weten welke informatie de overheid heeft over schadelijke activiteiten in jouw omgeving? Dan kun je een Woo-verzoek (Wet open overheid) aanvragen. Hiermee kun je om overheidsdocumenten vragen over vergunningen, handhavingsbesluiten of inspectierapporten van bedrijven die (mogelijk) schadelijke activiteiten uitvoeren.

Zo doe je dat:
Stuur een Woo-verzoek naar de organisatie die over de informatie beschikt, zoals de gemeente of provincie. Je hoeft niet uit te leggen waarom je de informatie opvraagt, maar geef wel duidelijk aan waar je naar zoekt. Bijvoorbeeld inspectierapporten of vergunningen van een bedrijf.

Binnenkort lees je op Slachtofferwijzer meer over het aanvragen van een Woo-verzoek bij milieucriminaliteit.

Bij milieucriminaliteit kun je er ook voor kiezen om aangifte te doen. Bijvoorbeeld als je weet dat een bedrijf fraude pleegt met milieuregels, of als iemand expres water of grond vergiftigt. Aangifte doe je bij de politie of bij het Openbaar Ministerie. Met jouw aangifte zorg je ervoor dat er een strafrechtelijk onderzoek kan worden gestart.

Zo doe je dat:
Ga naar de politie of bel 0900-8844 om een afspraak te maken. Leg zo duidelijk mogelijk uit wat er is gebeurd, wie erbij betrokken is en waarom het strafbaar is. Je kunt ook een brief sturen naar het Openbaar Ministerie. Voeg waar mogelijk bewijs toe.

Binnenkort lees je op Slachtofferwijzer meer over aangifte doen bij milieucriminaliteit.

Wel kun je alvast lezen over hoe Nienke aangifte deed tegen Chemours.

Heb je door milieucriminaliteit schade opgelopen, zoals gezondheidsklachten of verlies van inkomen? Dan kun je een schadevergoeding eisen aan degene die hiervoor verantwoordelijk is. Dit kan een persoon of bedrijf zijn, maar ook de overheid. Bijvoorbeeld als deze niet voldoende heeft gedaan om je leefomgeving te beschermen.

Je kunt bijvoorbeeld medische kosten, verlies van inkomen of schade aan je woning vergoed krijgen. Maar je kunt ook een vergoeding krijgen voor psychische klachten of vermindering van levenskwaliteit.

Zo doe je dat:
Stel degene die verantwoordelijk is aansprakelijk, bijvoorbeeld via een brief. Vermeld welke schade je ervaart of hebt ervaren en waarom de ander daarvoor verantwoordelijk is. Kom je er niet uit? Dan kun je een advocaat inschakelen om naar de rechter te stappen.

Je moet wel kunnen bewijzen dat je schade hebt opgelopen én dat die schade het gevolg is van acties van de tegenpartij. Bijvoorbeeld met medische rapporten.

Goed om te weten: een schadevergoeding krijgen kan erg lastig zijn, vooral omdat de schade bewijzen heel moeilijk is.

Binnenkort lees je op Slachtofferwijzer meer over een schadevergoeding eisen bij milieucriminaliteit.