Gaslighting: betekenis, symptomen en voorbeelden

Wat is gaslighting? Bij gaslighting verdraait iemand de waarheid om zo een ander steeds meer aan zichzelf te laten twijfelen. Dit geeft macht: hoe onzekerder het slachtoffer is, hoe meer je vertrouwt op en afhankelijk wordt van de gaslighter. Waar komt de term ‘gaslighting’ vandaan? En hoe herken je het?

Gaslighting is een vorm van emotionele manipulatie. Een gaslighter voedt zijn of haar zelfvertrouwen door de waarheid overtuigend te verdraaien. Door de twijfel die dit zaait (‘Ben ik nou gek?’) gaat het slachtoffer meer en meer op de gaslighter leunen, waardoor deze zich steeds belangrijker voelt. Het gaat hier meestal om een aangeleerd mechanisme, niet om doelbewuste acties.

Gaslighting gebeurt subtiel en is een sluipend proces. Je kan hierdoor heel lang niet doorhebben wat er eigenlijk gaande is. Het lijkt steeds om kleine dingen te gaan, maar uiteindelijk is de impact op het zelfvertrouwen van het slachtoffer erg groot.

Gevolgen van gaslighting

Door continu te twijfelen aan de eigen waarneming en gevoelens, en door deze steeds weer aan te passen aan die van de gaslighter, verliest het slachtoffer beetje bij beetje het contact met zichzelf. Het wordt steeds moeilijker te beoordelen wat je ergens van mag of moet vinden, en welke gevoelens en gedachten logisch zijn. Een slachtoffer van gaslighting kan zo sterk in de waarheid van de gaslighter gaan geloven, dat je jezelf volledig kwijtraakt. Zeker naar mate het slachtoffer meer en meer gaat leven naar de ‘waarheid’ en wensen van de gaslighter. Gaslighting kan dan ook leiden tot extreme onzekerheid, isolatie, eenzaamheid en depressie.

• De neiging om een vervelende opmerking, houding of actie van de persoon in kwestie voor jezelf goed te praten, of deze naar anderen toe te verdedigen. (‘Het zal wel aan mij liggen’, ‘Hij bedoelt het vast niet zo.’);
• Twijfelen aan je eigen waarnemingen;
• Meegaan met de visie van de ander, nadat je eerder van het tegenovergestelde overtuigd was;
• Het idee hebben overgevoelig te zijn;
• Je veel verontschuldigen voor eigen keuzes of gedrag;
• Steeds meer geïsoleerd raken van familie en vrienden;
• Gevoelens van eenzaamheid en/of depressie;
• Je een ander persoon voelen dan voorheen;
• Steeds minder genieten van dingen;
• Moeilijker beslissingen kunnen maken;
• Zenuwachtiger en/of onzekerder zijn.

Als je hier veel van herkent, is het goed om de relatie met de persoon in kwestie onder de loep te nemen. Ook kan het waardevol zijn om de gesprekken die jullie voeren, uit te schrijven. Zo kun je er van een afstand naar kijken en sneller patronen ontdekken. Daarnaast heb je misschien baat bij het bespreken van je gevoelens met een dierbare: die kan de situatie objectief beoordelen.

Hoe moet je omgaan met gaslighting?

Als slachtoffer van gaslighting kun je een aantal dingen doen om er bewuster mee om te gaan.

Probeer het gesprek te stoppen op het moment dat je een poging tot gaslighten vermoedt. En wijs de gaslighter eventueel op zijn of haar gedrag. Geef de gaslighter de ruimte om zijn standpunten te uiten, maar ga hier niet in mee. Blijf bewust van wat jij er op dat moment over voelt of denkt, en houd je daar zoveel mogelijk aan vast.

Merk je dat je helemaal niet meer op jouw eigen waarneming kunt vertrouwen? Heb je het gevoel niet meer jezelf te zijn? En/of ben je door het gaslighten geïsoleerder gaan leven? Dan kan het goed zijn om je af te vragen of je de relatie met de gaslighter beter kunt beëindigen, en/of om op zoek te gaan naar professionele hulp. Een therapeut zou jou kunnen helpen de situatie objectief te bekijken en de nodige stappen te ondernemen.

Om jezelf weerbaarder te maken tegen gaslighting, kun je ook werken aan jouw eigen onzekerheid. Vaak komt de gevoeligheid hiervoor voort uit een onveilige hechting in de jeugd. Mogelijk is het waardevol om te onderzoeken wat hieraan ten grondslag ligt bij jouzelf, bijvoorbeeld onder begeleiding van een therapeut. Belangrijk hierbij is wel dat je je blijft realiseren dat dit het gedrag van de gaslighter niet goedpraat.