Hoe help ik iemand die te maken heeft (gehad) met ouderenmishandeling?

Voor de omgeving is vaak het lastig om de signalen van ouderenmishandeling te herkennen.

Het kan zijn dat de oudere liever niets van de mishandeling laat merken. Bijvoorbeeld door schaamte of schuldgevoel. Omdat hij of zij om de pleger geeft. Of bang is om het enige contact te verliezen.

Daarnaast is vooral psychische/emotionele mishandeling niet altijd zichtbaar.

Lees meer over de signalen van ouderenmishandeling. Of lees meer over de onzichtbaarheid van emotionele mishandeling.

Gaat het om huiselijk geweld? Het is begrijpelijk dat je de oudere het liefst zo snel mogelijk uit de onveilige situatie wil halen. Houd er toch rekening mee dat het een gevoelige situatie is die vraagt om een voorzichtige aanpak.

Te snel advies geven of de oudere pushen om in actie te komen, is meestal niet handig. Net als zelf contact opnemen met de persoon die hem of haar mishandelt. Hij of zij kan bang worden dat de situatie bij meer mensen bekend raakt, en/of dat de politie wordt gewaarschuwd. Met mogelijk nog meer geweld tot gevolg.

Beter is om samen met de oudere rustig te onderzoeken wat er kan worden gedaan. En waar hij of zij zich prettig en veilig bij voelt. Of om bijvoorbeeld eerst advies te vragen bij Veilig Thuis.

Vaak bestaat er een verschil in macht tussen de oudere en de pleger. De oudere redt zich niet alleen en heeft hem of haar nodig. Ook kan het zijn dat de pleger, bijvoorbeeld het kind van de oudere, drugs of alcohol gebruikt. Dit maakt de (situatie van de) oudere extra kwetsbaar.

Houd er rekening mee dat de oudere de situatie zelf niet altijd zal herkennen als mishandeling. Mogelijk is het al zo lang aan de hand, dat hij of zij het als normaal is gaan zien. Of de oudere kan bijvoorbeeld niet geloven dat het mishandeling is, omdat de pleger het vast niet verkeerd zal bedoelen. Bijvoorbeeld als deze persoon een kind of ander familielid is.

Soms ontstaat de mishandeling doordat de zorg voor de oudere te zwaar wordt voor iemand. Voor een mantelzorger kan de zorg bijvoorbeeld steeds zwaarder worden, waardoor er per ongeluk over grenzen wordt gegaan.

Het is logisch als het lastig voor je is, maar probeer als naaste begrip te hebben voor de moeilijke situatie. Je kunt vragen wat nodig is om iemands taken minder zwaar te maken.

De oudere kan last hebben van gevoelens als schaamte en schuld. Hij of zij kan de mishandeling ervaren als normaal, of denken dat het aan hem of haar zelf ligt. Zeker als de oudere eerder te maken heeft gehad met mishandeling, kan hij of zij sterke schuldgevoelens ervaren.

Het is altijd goed om duidelijk te maken dat het nooit zijn of haar schuld is. Het is ook belangrijk om zijn of haar mogelijke schuldgevoel te erkennen. Daarom kun je beter zeggen "Het is niet jouw schuld" dan "Je moet je niet schuldig voelen." Dit heeft namelijk vaak tijd nodig om te verminderen.

Mishandeling kan voor heftige emoties zorgen. Met mogelijk heftige uitspraken en/of gedrag tot gevolg. Het is goed om te beseffen dat dit niet persoonlijk bedoeld is. En om te proberen om je in te leven en de oudere te steunen, in plaats van erover te oordelen.

De gevolgen van ouderenmishandeling zijn verschillend per persoon en per situatie. Maar over het algemeen laat de mishandeling diepe sporen na.

De oudere kan er lichamelijk letsel aan overhouden, maar ook lichamelijke klachten die zijn ontstaan door emotionele klachten. Ouderenmishandeling kan onder meer leiden tot eenzaamheid, PTSS of een depressie. En kan zelfs eindigen in zelfdoding.

Anders dan bij lichamelijke mishandeling, is de directe schade van geestelijke mishandeling niet zichtbaar. Dit kan het voor de omgeving lastiger maken om te begrijpen welke gevolgen het heeft.

Lees meer over de onzichtbaarheid en gevolgen van emotionele mishandeling.

Houd er rekening mee dat geen één situatie hetzelfde is. Iedereen kan anders op ouderenmishandeling reageren en ook de gevolgen zijn voor iedereen anders.

Het is belangrijk te beseffen dat jij als naaste de mishandeling niet kunt of moet stoppen. Je kunt wel met de oudere meedenken over wat hij of zij kan doen. Vraag ook op welke manier je hem of haar kunt helpen.

Het is belangrijk om niet weg te kijken en een vermoeden van ouderenmishandeling goed te onderzoeken. Je kunt de oudere bijvoorbeeld voorzichtig vragen naar zijn of haar situatie. Is deze mogelijk nog steeds onveilig, zoals bij huiselijk geweld? Je mag altijd om advies vragen bij Veilig Thuis, via 0800-2000 of via de chat op hun website.

Je kunt ook je zorgen delen met iemand in zijn of haar omgeving die je vertrouwt. Zo kunnen jullie samen bedenken wat een goede volgende stap kan zijn. Zoals de signalen verder onderzoeken of met de oudere in gesprek gaan.

Lees meer over de mogelijke signalen van ouderenmishandeling.

Probeer in te schatten hoe gevaarlijk de situatie is. Dit kun je bijvoorbeeld doen door er voorzichtig vragen over te stellen. Zoals:

• "Voel je je erg bang/alleen?"
• "Hoe lang is dit al aan de hand?"
• "Hoe vaak komt het voor?"
• "Zijn er meer mensen die ervan afweten?"

Ook kun je vragen of de oudere misschien samen naar de politie wil gaan. Of bijvoorbeeld hulp wil vragen aan een hulpverlener van Veilig Thuis, als het om huiselijk geweld gaat.

Je mag ook altijd zelf Veilig Thuis om advies vragen, via 0800-2000 of via de chat op hun website. En/of je zorgen delen met iemand die je vertrouwt en die de oudere ook kent. Zo kunnen jullie samen bedenken wat een goede volgende stap kan zijn.

Van de buitenkant zie je niet altijd dat een oudere met mishandeling te maken heeft. En ook niet hoeveel last hij of zij hiervan heeft. Vertelt de oudere je hierover? Neem het dan serieus, want het is voor hem of haar belangrijk om geloofd te worden.

De situatie kan ook op jou diepe indruk maken. Ondanks de sterke emoties die je mogelijk ervaart, is het belangrijk om rustig te blijven. Probeer vooral goed te luisteren naar wat de oudere meemaakt of heeft meegemaakt. En daarbij zijn of haar emoties te erkennen.

Laat weten dat alle gevoelens en emoties er mogen zijn. De oudere kan bijvoorbeeld last hebben van herbelevingen, angstig zijn of moeite hebben om anderen te vertrouwen. Erken alle gevoelens die naar boven komen. Ook als je ze zelf niet begrijpt, bijvoorbeeld wanneer de oudere bang is terwijl er geen direct gevaar meer is.

Voor mogelijke schuldgevoelens geldt hetzelfde. De mishandeling is natuurlijk nooit de schuld van de oudere, en dit besef is belangrijk voor het herstel. Toch kun je beter zeggen "Het is niet jouw eigen schuld", dan "Je moet je niet schuldig voelen". Je kunt het schuldgevoel namelijk niet zomaar wegnemen; dit heeft tijd nodig om te verminderen.

Het is heel logisch als je niet precies weet hoe je de oudere kunt helpen. Wees niet bang om hiernaar te vragen. Zo kan hij of zij zelf vertellen welke steun prettig is.

Denk aan dingen uit handen nemen zoals boodschappen doen of koken. Het bieden van een luisterend oor. Meedenken over mogelijke volgende stappen. Of over hoe de oudere het gevoel van veiligheid weer terug kan krijgen.

Het is logisch dat je de oudere zo goed en zo snel mogelijk wil helpen. Maar de keuze om erover te praten of om hulp te zoeken moet echt vanuit hem of haar zelf komen. Het kan namelijk zijn dat de oudere hier nog niet aan toe is. Bijvoorbeeld door schaamte en angst, of omdat hij of zij om de pleger geeft.

Probeer geduldig te blijven, het eigen tempo te respecteren en contact te houden. Laat zien dat je er bent als de oudere je nodig heeft. En dat hij of zij er niet alleen voor staat. En laat hem of haar uiteindelijk zelf bepalen wat er wel en niet gebeurt.

Wees niet bang om te blijven zeggen dat de mishandeling nooit de schuld is van de oudere. Ook al is dat misschien wat hij of zij denkt. Dit besef is heel belangrijk voor het herstel.

Het is ook belangrijk om de gevoelens van de oudere te erkennen. Daarom kun je beter "Het is niet jouw schuld" zeggen dan "Je moet je niet schuldig voelen." Je kunt het schuldgevoel namelijk niet zomaar wegnemen; dit heeft vaak tijd nodig om te verminderen.

Je kunt iemand vertellen over de rechten die hij of zij heeft, bijvoorbeeld het recht op bescherming tegen geweld. In Nederland is (dreigen met) geweld strafbaar.

Je kunt de oudere vertellen over de hulp en (h)erkenning die hij of zij kan vinden via Slachtofferwijzer. Op deze pagina vindt de oudere:

• verhalen van andere ouderen die mishandeling meemaakten;
• organisaties die contact met lotgenoten organiseren;
• organisaties die professionele hulp, advies en/of een veilige opvangplek bieden;
• informatie over zijn of haar rechten, het strafproces en mogelijke schadevergoeding, en
• meer informatie over ouderenmishandeling.

Het is normaal dat de oudere lang na de mishandeling nog (elke dag) last kan hebben van wat er gebeurd is. Herstellen van ouderenmishandeling kost tijd en iedereen heeft hierin zijn eigen tempo. Wees daarom geduldig en bied tijd en ruimte om erover te kunnen praten. Ook als de mishandeling al lang geleden is gestopt.

Soms kun je de dingen die je zegt heel goed bedoelen, maar kan iets toch kwetsend zijn. Bijvoorbeeld omdat je het zelf niet hebt meegemaakt, maar toch zegt dat je snapt hoe de oudere zich voelt. Probeer dit soort uitspraken te voorkomen.

Wat je altijd zou kunnen zeggen, is: "Ik heb het zelf niet meegemaakt, maar ik kan me voorstellen dat het heel heftig is (geweest). Ik vind het heel erg dat dit jou is/wordt aangedaan en ben er voor je als je erover wil praten."

Ook is het begrijpelijk dat je vol zit met vragen. Probeer toch om geen vragen te stellen waaruit blijkt dat je niet begrijpt hoe dit heeft kunnen gebeuren. Vragen als: ‘‘Waarom heb je niet eerder hulp gezocht?’’ kunnen overkomen alsof de oudere zelf schuldig is. Of het gevoel geven dat je hem of haar niet helemaal gelooft.

Maak altijd duidelijk dat je de oudere serieus neemt en dat hij of zij nooit zelf schuldig is.

Lees meer over victim blaming om nog beter te voorkomen dat je het schuldgevoel van de oudere onbedoeld vergroot.

Het kan voor de oudere pijnlijk zijn als je de situatie of zijn of haar emoties bagatelliseert. Ook als de mishandeling al gestopt is, want het laat vaak diepe sporen achter.

Probeer geen uitspraken te doen waardoor de oudere het gevoel krijgt niet serieus te worden genomen. Zoals: ‘’Je hoeft nu toch niet meer bang te zijn?’’ Of: ‘’Probeer er maar niet meer aan te denken, je hebt nu allemaal mensen die wel goed voor je zorgen.’’

Het kan zijn dat je boze gevoelens hebt richting de pleger. Maar het delen hiervan helpt de oudere niet altijd, zeker als het bijvoorbeeld om een familielid gaat. Mogelijk wil de oudere, ondanks de mishandeling, aan hem of haar trouw blijven. Het is goed om hier rekening mee te houden.

Mogelijk denk je te weten welke acties voor de oudere het beste zouden zijn. Toch is het belangrijk dat je hem of haar zelf laat beslissen wat er wel en niet gebeurt. Zeg bijvoorbeeld niet: "Je moet er echt met hem/haar over gaan praten." Of ‘‘Nu wordt het echt tijd om weer eens op pad te gaan.’’

Probeer altijd de grenzen en het eigen tempo van de oudere te respecteren, in plaats van te pushen.

Mogelijk denk je te weten wat voor de oudere de beste manier is om met de situatie om te gaan. Toch heeft iedereen zijn eigen tempo en eigen manier hierin. Probeer daarom geen uitspraken te doen als:

• "Je moet je gevoelens niet wegstoppen."
• "Je moet wel gewoon huilen, hoor."
• "Als je er niet over praat, kun je het ook geen plek geven."

De oudere kan verschillende emoties laten zien en zelfs boos en agressief reageren. Dit kan komen door gevoelens van angst, schuld en onmacht. Deze emoties komen vaker voor bij mensen die mishandeling meemaken. Probeer te beseffen dat het niet persoonlijk bedoeld is en probeer er niet over te oordelen.

Het kan zijn dat je boze gevoelens hebt richting de pleger. Maar het delen hiervan helpt de oudere niet altijd, zeker als het bijvoorbeeld om een familielid gaat. Mogelijk wil de oudere, ondanks de mishandeling, aan hem of haar trouw blijven. Het is goed om hier rekening mee te houden.

Is de mishandeling gestopt, maar heeft de oudere nog steeds last van wat er gebeurd is? Je wil natuurlijk graag dat hij of zij snel herstelt en de hele situatie achter zich kan laten. En je denkt daarom misschien al snel in oplossingen.

Het is goed te beseffen dat je de gebeurtenis(sen) en de emotionele gevolgen niet weg kunt nemen. Met oplossingen komen is dus niet altijd de gewenste reactie. Een luisterend oor is vaak veel belangrijker.